Адзінаццатае снежня для Столінскага раённага краязнаўчага музея – дата сімвалічная. Пятнаццаць гадоў назад – 11 снежня 2005 года – была адчынена трэцяя экспазіцыя, агульная плошча якой у чатыры разы перавышае плошчу першай. А ўвогуле падзея, якая паклала пачатак існаванню музея, адбылася пятага лістапада 1955 года. Менавіта ў гэты дзень адчынілася першая экспазіцыя. І размясцілася яна ў двухпавярховым будынку на вуліцы Леніна ў г. Століне.
Музей:учора і сёння
Ля вытокаў стварэння музея стаялі першы дырэктар Вера Мацвееўна Очкіна і навуковы супрацоўнік Яўстафій Юльянавіч Высоцкі. Гэта іх рукамі і непадробным энтузіязмам амаль на пустым месцы была створана першая экспазіцыя.
З сярэдзіны 1970-х гадоў музей размяшчаецца ў глыбіні парку «Манькавічы» ў рэканструяваным будынку між-
раённага дома заслужаных калгаснікаў, які дзейнічаў тут з 1957 да канца 1960-х гадоў. Фонды ў сучасны момант налічваюць звыш 25 тысяч музейных прадметаў асноўнага і навукова-дапаможнага фондаў. І гэтая лічба пастаянна павялічваецца.
Найбольш багата прадстаўлены калекцыі нумізматыкі, фалерыстыкі, баністыкі, іканаграфіі, жывапісу, прадметаў этнаграфіі і быту, старадрукаў, халоднай і агнястрэльнай зброі, чучал звяроў, рыб і птушак.
Цікавыя знаходкі
Музейныя фонды папаўняюцца рознымі шляхамі. Часцей за ўсё гэта адбываецца ў выглядзе дарэнняў. Людзі разумеюць, што менавіта музей найлепшае месца, дзе можна надоўга і надзейна захоўваць асабістыя рэчы і дакументы сваіх родных і сваякоў. Многія прадметы і дакументы на бязвыплатнай аснове перадаюць арганізацыі, прадпрыемствы і ўстановы.
Дырэктар КУВП «Манькавічы» Аляксей Мікуліч, напрыклад, прынёс пячатку Манькавіцкага валаснога суддзі, а настаўнік-гісторык Міхаіл Пратасавіцкі з Плотніцы перадаў розныя дакументы, некаторыя з іх маюць вялікую гістарычную каштоўнасць, паколькі датаваны сярэ-дзінай XIX стагоддзя.
Бывае, музейныя фонды папаўняюцца зусім нечаканым чынам і ў гэтым удзельнічаюць замежныя грамадзяне. Менавіта так музей атрымаў падарунак ад студэнта з Нью-Ёрка Шымона Левінгера – віртуальныя копіі аэраздымкаў Століна і ваколіц, зробленыя ў 1941 і 1944 гадах лётчыкамі германскіх люфтвафе. Матэрыял дарагі па намінальным кошце (Ш. Левінгер паведаміў, што ён набыў гэтыя фота з архіва Нью-Ёрка за 500 долараў) і для музея ўнікальны.
У ліку найбольш каштоўных паступленняў за апошні час – 28 карцін заслужанага дзеяча мастацтваў Рэспублікі Беларусь Уладзіміра Уродніча, якія мастак падарыў музею. З цікавых – цікеткі і драўляныя мерныя чаркі для гандлю насеннем, якія ілюструюць жыццё і побыт мясцовых жыхароў Давыд-Гарадка 30-50-х гг. ХХ ст.; шкляная газавая лямпа настольная 1900-1905 г.; дрэйдл, габрэйскі дзіцячы керамічны ваўчок; посуд для суботніх пахучых рэчываў (самім), культавы прадмет іудаізму, XIX ст.; нямецкая хлебарэзка 50-х гг. ХХ ст.
Унікальнымі музейнымі прадметамі з’яўляюцца гараднянская пастуховая труба, канец XIX ст.; жаночы вясельны галаўны ўбор «Дзюб», сярэдзіна XIX ст.; самаробныя дзіцячыя скураныя боцікі вырабу давыд-городоцкіх майстроў пачатку ХХ ст.; гараднянская белагліняная кераміка XIX ст.; кафля з выявай ганчара за працай (XVIII ст.); сярэбраны кубак для гарбаты з дароўным надпісам «Дарагому бацьку – ад сына Антонія – 1901 г.»; табакерка і жаночы партсігар, пачатак ХХ ст.; пярсцёнак з пячаткай герба «Ястрабец» роду Лазіцкіх (Стэфан Лазіцкі быў Пінскім натарыусам у 1748 годзе, а Юзэф Лазіцкі прымаў удзел у выбарах караля Станіслава Аўгуста ў 1764 годзе) і многае іншае.
Дзень за днём
У 2005-2010 гадах музейныя работнікі займаліся праектнай дзейнасцю. Паспяхова былі распрацаваны і абаронены, а затым рэалізаваны чатыры праекты міжнароднай тэхнічнай дапамогі.
У ходзе іх рэалізацыі матэрыяльная база музея папоўнілася, у распараджэнні работнікаў з’явілася сучасная камп’ютарная і аргтэхніка, відэапраекцыйнае абсталяванне, транспарт, што з’яўляецца добрай падмогай у рабоце, дазваляе рэалізаваць многія творчыя задачы, праведзены капітальны рамонт музея-сядзібы ганчара ў в. Гарадная.
У 2011 годзе былі ўтвораны філіялы музея – гэта «Музей гісторыі горада Давыд-Гарадка», Гараднянскі музей-сядзіба ганчара, Рэчыцкі музей народнай славы.
Наш раённы музей самы буйны ў вобласці. Толькі ў мінулым годзе адчынены грамадскі музей гісторыі міліцыі і музей адукацыі Столінскага раёна.
У 2011 годзе музей быў адзначаны як лепшая ўстанова культуры з занясеннем на Дошку гонару Столінскага раёна. Неаднаразова яго супрацоўнікі адзначаліся ўзнагародамі раённага выканаўчага камітэта і раённага Савета дэпутатаў.
У 2012 годзе музей атрымаў ліцэнзію на ажыццяўленне дзейнасці з каштоўнымі металамі і каменнямі.
Сёння ў штодзённай рабоце музея на змену традыцыйнай картатэцы прыйшоў камп’ютар з лакальным электронным каталогам, з’явіліся музейныя сайты, парталы, спатрэбіўся перавод музейных калекцый у лічбу, што дае магчымасць радыкальна ўпарадкаваць фонды і пазнаёміць карыстальнікаў глабальнай сеткі Інтэрнэт у любым куточку планеты з каштоўнымі экспанатамі.
Ваенна-патрыятычнаевыхаванне
Чым далей адыходзяць ад нас гады мінулай вайны, тым большую цікавасць гэта выклікае ў людзей. Сведчаннем гэтага з’яўляецца фарміраванне калоны «Беларусь памятае» на 9 Мая, калі жыхары Століна задоўга да святкавання Дня Перамогі выказваюць жаданне прыняць
удзел у шэсці з фотаздымкамі сваіх родных – удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны. Супрацоўнікі музея вядуць работу па фарміраванні электроннага архіва звестак аб воінах і партызанах – земляках, удзельніках Вялікай Айчыннай вайны. У мінулым годзе фонды папоўніліся дакументамі і ўзнагародамі партызанскага камандзіра імя Кутузава – Уладзіміра Мікалаевіча Галыбіна, партызанскага доктара Рыгора Іосіфавіча Панчанкі, якія перадалі ў музей іх дзеці.
Вялікую цікавасць выклікала прэзентацыя дакументальнай кнігі Іосіфа Дзяжуркі «Вайна і скрыпка», а таксама правядзенне патрыятычных акцый са школьнікамі «Лісты з вайны».
У апошні час значна вырас інтарэс да такога гістарычнага пласта, як тэма Радзівілаў на Століншчыне. Калі фарміравалася апошняя экспазіцыя, не памыліліся, аформіўшы адзін з раздзелаў, прысвечаны княжацкаму роду.
У 2018 годзе па запрашэнні Пасольства Польшчы дырэктар музея Святлана Вярэніч удзельнічала ў рабоце выстаўкі жывапісу, старадрукаваных выданняў з калекцыі князя Мацея Радзівіла ў Нацыянальным мастацкім музеі. У прыватнай гутарцы Мацей выказаў жаданне наведаць наш раён і музей. А напрыканцы года прыйшло запрашэнне Пасольства для ўдзелу ў чарговай выстаўцы з прыватных калекцый Радзівілаў берлінскай лініі, якая адбылася ў чэрвені 2019 года ў польскім музеі г. Небарове з мэтай наладжвання доўгатэрміновага супрацоўніцтва. Сустрэча з Мацеем і Ганнай Ра-дзівіл, з нашчадкамі былых уладальнікаў Давыд-Гарадоцкай ардынацыі адбылася летам ў Небароўскім палацы, дзе Мацей падарыў Столінскаму музею каталіцкую ікону «Божья Матерь Лоретанская» і фотаздымкі будаўніцтва палаца ў Манькавіцкім парку ў 1903-1904 гг. з сямейнага архіва. І запрашэнне на сустрэчу ў наступным годзе. На жаль, пандэмія не дазволіла ажыццявіць паездку.
Сёння ў музеі ўкаранілася новая форма работы з наведвальнікамі – музейны квэст, які карыстаецца асаблівай папулярнасцю сярод школьнай і навучэнцкай моладзі.
Выкарыстоўваюцца такія формы работы, як экскурсіі, сустрэчы з цікавымі людзьмі, гуртковыя заняткі. У эстэтычным выхаванні, прывіцці пачуцця прыгожага пэўную ролю адыгрываюць перасовачныя выставы творчасці нашых таленавітых землякоў.
Захавальнікі традыцый
Музейны калектыў заўсёды быў маленькім. У розныя гады дырэктарамі былі Ксенія Аляксандраўна Кожына, Юрый Мікалаевіч Камароў, Святлана Аляксандраўна Луцкая. Свой плён унеслі малодшы навуковы супрацоўнік Юрый Сямёнавіч Юркевіч і загадчыца філіяла «Гараднянскі музей-сядзіба ганчара» Алімпіяда Дзмітрыеўна Леанавец, якая на працягу многіх гадоў збірае цікавыя прадметы быту, а таксама мясцовыя абрады і фальклор. Падчас работы ў музеі педагогам па адукацыі і аматарам археалогіі Аляксандрам Марушка стварана арыгінальная палеанталагічная калекцыя, заснаванаяй на мясцовым матэрыяле. Удасканалена і папоўнена таксама мінералагічная калекцыя.
Вось ужо на працягу трыццаці гадоў установу ўзначальвае Святлана Вярэніч. Усё, што мае сёння музей і чым можа ганарыцца, – вялікая заслуга кіраўніка. Ішоў час, мяняліся супрацоўнікі, але нязменным было яе служэнне прафесіі, якая ўжо стала сэнсам жыцця. І сёння Святлана Паўлаўна з гонарам адзначае, што ў музеі працуе калектыў, які размаўляе на адной мове, апантаны агульнай справай.
Пасля Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф. Скарыны атрымала накіраванне ў Столін Крысціна Лаўніковіч, якая закончыла гістарычны факультэт па спецыяльнасці «Музейная справа і ахова-гісторыка культурнай спадчыны (турызм)». Таленавітая дзяўчына працуе малодшым навуковым супрацоўнікам, з’яўляецца дыпламаваным экскурсаводам.
Любіць сваю справу і галоўны захавальнік фондаў Алена Грыгарэнка. Алена Віктараўна мае гістарычную адукацыю, родам з Расіі, у Беларусь прывяло замужжа. Маладыя супрацоўніцы вядуць электронны каталог музейных экспанатаў, займаюцца фотафіксацыяй і іх апісаннем, знаёмяць карыстальнікаў інтэрнэту з музейнымі прадметамі і паслугамі ў сацыяльных сетках. Дарэчы, каб апісаць толькі адзін прадмет, трэба адказаць на амаль сорак пытанняў. Праводзяць экскурсіі для наведвальнікаў, прычым у кожнай склаўся свой стыль вядзення і нават кантынгент слухачоў.
«Музейным вучоным сакратаром» называюць калегі наглядчыка Аляксея Вярэніча. Акрамя сваіх непасрэдных абавязкаў, Аляксей Іванавіч выконвае ролю і электрыка, і загадчыка гаспадаркі, і экскурсавода. Пра гісторыю Століншчыны і не толькі ведае, здаецца, усё. Ды яшчэ як можа зацікавіць сваім аповедам! Пра любы экспанат можа расказаць цэлую легенду. З асаблівым зачараваннем яго слухаюць малодшыя школьнікі.
– Кожны з творчых работнікаў музея ў розны час гісторыі яго існавання абавязкова прыўносіў у нашу ўстанову нешта сваё, сваю разыначку, якая адлюстроўвала кола яго асабістых інтарэсаў і захапленняў, – гаворыць Святлана Паўлаўна. – І калі гэта былі невыпадковыя і нераўнадушныя да музейнай справы людзі, дзейнасць музея ўдасканальвалася ў тым ці іншым напрамку, што ішло на карысць агульнай справы.
І што гэта так, гавораць запісы наведвальнікаў у кнізе водгукаў. Адзін з мноства пакінулі прафесура, супрацоўнікі і аспіранты кафедры мастацтваў Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, назваўшы наш музей адным з яркіх музеяў Рэспублікі Беларусь.
Да друку падрыхтавала
Галіна ГАШЧУК
Фота аўтара
