Котава Паўліна Ільінічна на Купалле будзе сустракаць свой дзевяноста восьмы год нараджэння. Многа цяжкасцяў, бед выпала на долю гэтай жанчыны. Якую толькі працу не выконвалі яе рукі!
У час размовы нас атакавалі цэлыя раі камароў: хата прымасцілася каля ракі. Паўліна Ільінічна кажа, што гэта прывычна ёй з дзяцінства, бо нарадзілася і жыла з бацькамі, братам і сястрой на хутары. З усіх бакоў да ўрочышча Ніжняе падступаюць балоты. Сям’я Масла мела многа зямлі і займалася вырошчваннем зерня, агародніны, гадавала жывёлу. Пра хутар зараз напамінае толькі старая груша ды ўзвышэнне, дзе стаяла хаціна. Мясціны багатыя на ягады. Паўліна Ільінічна ўспамінае, што збірала чарніцы і насіла прадаваць у Давыд-Гарадок. Маладая суседка Лена здзіўляецца: «Зараз нам вельмі цяжка па балоце вынесці ягады да матацыкла, а бабуля Паўлінка з Ніжняга да Давыд-Гарадка кіламетраў сямнаццаць пехатой па бездаражы ішла з гэтакім грузам».
Чорнай бурай наляцела вайна… Моладзь забіралі на работы ў Германію. Не абмінула бяда і дзяўчыну-паляшучку. Брат прапанаваў: «Давай я за цябе паеду». Але сястра адказала: «Забяруць цябе, а пасля ўсё роўна і мяне». Трапіла да баўэра, ферма якога знаходзілася на ўскраіне горада Нользальца. Спачатку са здзіўленнем назірала, як прадукты, што засталіся ў яе пасля дарогі, за некалькі хвілін былі з’едзены тымі людзьмі, якія раней трапілі ў фашысцкае рабства. Пазней прывезлі рускую жанчыну з сынам. Хлопец быў вельмі знясілены, худы. Ён узяў без дазволу памідор. За гэта падлетка моцна збілі, адправілі ў паліцэйскі ўчастак. Бульбу давалі толькі на святы. Асноўнай ежай была рэпа. Даводзілася працаваць у цяпліцах, нарыхтоўваць сена, даіць кароў і коз. Побач была вузлавая чыгуначная станцыя, на якую здзяйсняліся налёты. Аб гэтым засталіся самыя жудасныя ўспаміны. Не ведалі куды кінуцца, каб уберагчыся. Як кажа Паўліна Ільінічна: «Бог убярог. І снарады рваліся, і бомбы падалі, але Гасподзь даў пажыць. Пабачыла за сваё жыццё і добрага, і дрэннага».
Пасля вызвалення працавала ў сталовай, дзе кармілі савецкіх афіцэраў. Нават тры месяцы была на ахове завода. Паўліна ніколі не трымала ў руках зброю. А тут правяралі, хто зможа страляць. Патрэбна было пацэліць у дрэва. Дзяўчына выстралам збіла некалькі галінак. Вось так мініяцюрная Паўлінка стала ахоўнікам аб’екта.
Нарэшце восенню 1945 года вярнулася дадому. Праз некаторы час людзей з хутароў вывезлі ў вёскі. Сям’я пасялілася ў Велямічах. Паўлінка пазнаёмілася з будучым мужам, які да вайны жыў у Тураве. Цяжкі час прымусіў яго з маці перабрацца да радні ў вёску Мачуль. Муж быў маладзейшы за яе, але хварэў і затрымаўся на гэтым свеце нядоўга. Паўліна падымала дваіх сыноў і дачку сама. Працавала паляводам, а потым на птушкаферме.
Дачка Людміла жыве ў Баранавічах, але часта наведваецца на радзіму. Паўліна Ільінічна тройчы бабуля і прабабуля: мае тры ўнучкі і тры праўнучкі. Канешне, яна жадае, каб яе родныя і ўсе людзі не ведалі жахаў вайны.
Некаторыя зайздросцяць, калі былым вязням выплачваюць нейкія грошы. Мой бацька перад Вялікаднем выказаў такую думку: «Хіба гэта пост!? Хапае ўсяго. Вось у Германіі было: дадуць кавалачак хлеба на ўвесь дзень, і глядзіш – ці то адразу з’есці, ці пакінуць крышку на потым». А мама аднойчы ўспамінала вывезеных у фашысцкае рабства: з сямейкі з чатырох чалавек вярнулася жанчына з параненай дачкою, а гаспадар з другой дачкой загінуў пад бомбамі… Галодны хлопец з’еў нешта і атруціўся…
Такіх прыкладаў многа. Палова аднавяскоўцаў не вярнулася з фашысцкага палону. І гэтак было не толькі з жыхарамі нашай вёскі. Не дай, Божа, трапіць у бязлітасныя жорны вайны!
Галіна
Бабарыка
