Вайна… Якое страшнае гэтае слова. Ва ўсе часы яно асацыіруецца з болем, стратамі, смерцю…
Наш народ заплаціў дарагую цану за Перамогу ў Вялікай Айчыннай. За мірную і вольную будучыню змагаліся не толькі салдаты, але і старыя людзі, і дзеці. На роўных з мужчынамі ваявалі жанчыны. Кожны імкнуўся ўнесці свой уклад у хутчэйшую перамогу над ворагам, які здзекаваўся над мірным насельніцтвам і ваеннапалоннымі.
Фашысцкія захопнікі і іх прыспешнікі разбурылі, спалілі больш за 200 гарадоў, 9 200 вёсак, знішчылі 7 000 школ. Самае страшнае, што ахвярамі вайны ў Беларусі сталі каля трох мільёнаў чалавек. Але наш народ не адступіў перад ворагам, а знайшоў у сабе сілы супрацьстаяць фашысцкай агрэсіі. Перамога ў Вялікай Айчыннай вайне – бессмяротны подзвіг народаў-пераможцаў. Мы, сённяшняе пакаленне, не маем права ў паўсядзённых клопатах, у радасных падзеях сучаснага жыцця забываць тых, хто даў нам магчымасць жыць у свабоднай краіне. Многія ўдзельнікі той вайны ахвяравалі ўласным жыццём, але адстаялі незалежнасць краіны, каб іх нашчадкі маглі спакойна вучыцца, працаваць і жыць.
З успамінаў жыхаркі аг. Рамель Паўліны Рыгораўны Сеген (у дзявоцтве – Мамайка):
– Родам я з Веляміч. Мае бацькі жылі ва ўрочышчы Борачкі. Сям’я была вялікая. Я – самая старэйшая. З самага дзяцінства вельмі многа працавала на зямлі. Дапамагала выхоўваць меншых сястрычак і братоў. Жылі не багата, але дружна.
Памятаю, што маёй маці прапанавалі пасаду ў сельскім савеце. Яна доўга не пагаджалася, але яе падкупіла тое, што дадуць за гэта цэлы мех пшаніцы.
Да вайны пазнаёмілася з прыгожым хлопцам – Васілём Сегенам, які пражываў на Мярлінскіх хутарах. Ажаніліся, і я пераехала жыць да яго бацькоў. У лютым 1939-га года нарадзіла сваю першую дачку Вольгу, а ў лютым 1941-га – сыночка Арцёма, якія ў дальнейшым выратуюць мне жыццё.
22 чэрвеня пачалася вайна… Вельмі добра памятаю гэты час. Мы жылі ў лесе, таму амаль кожны дзень нешта здаралася. Мае бацькі жылі ад мяне далёка, таму хадзіла пешшу на Борачкі вельмі рэдка. Потым аб гэтым усё жыццё шкадавала.
Лета 1942-га года для мяне – страшны сон… Ворагі забіралі на работу ў Германію сястрычку Надзею, таму я наведалася да сваіх бацькоў. Хацела з ёю пабачыцца, бо ніхто не ведаў, ці вернецца яна назад. Маці моцна плакала, але збірала неабходныя рэчы для дачкі. Я і падумаць не магла, што ў апошні раз бачыла не толькі Надзейку, але і ўсіх сваіх родных. Помню, што маці і бацька прасілі застацца начаваць мяне ў той дзень, але дома чакалі маленькія дзеці, за якімі прыглядала старэнькая і хворая маці майго мужа.
На другі дзень, увечары, прыбеглі да нас спалоханыя знаёмыя і перадалі мне, што ўсіх маіх родных фашысты расстралялі і спалілі ў хаце.
Калі я дабегла да родных Борачак, дык ад хаты і хлява ўжо нічога не засталося. У той момант маё жыццё раздзялілася на дзве часткі…
Да мяне падыходзілі суседзі, ціхенька абдымалі і плакалі разам са мною. Адны гаварылі, расстралялі за тое, што маці працавала на савецкую ўладу, другія – што бацька ноччу перавозіў праз раку партызанаў. Адзін са сведкаў гэтай трагедыі казаў мне, што спачатку вялі допыт бацькоў з прымяненнем сілы. А калі яны нічога не расказалі, пачалі здзекавацца з дзяцей, у якіх і паляцелі першыя кулі. Бацькі маўчалі…
Пазней мне паведамілі, што адзін з маіх братоў у той дзень пасвіў кароў і, пачуўшы стральбу, схаваўся да суседзяў у хлеў. Аднак гаспадар спалохаўся, што і яго сям’ю заб’юць, прывёў хлопца да ворагаў. Тыя ў сваю чаргу доўга не чакалі – упусцілі кулі і ў яго цела. Кінулі ў агонь. Сапраўды так было? Адзін Бог ведае.
Да вечара вялікай сям’і Мамайка не стала… Але ворагам гэтага здалося мала, таму аблілі хату нейкай вадкасцю і падпалілі.
Маці – Кацярына Францаўна, бацька – Рыгор Фёдаравіч, Надзея, Ганна, Вера, Валянціна, Аляксандр, Васіль і Вячаслаў знайшлі свой апошні прытулак ва ўрочышчы Борачкі.
На гэтым месцы старэйшая дачка з роднымі паставілі вялікі драўляны крыж, які і па сённяшні дзень наведваюць дзеці, унукі і праўнукі Паўліны Рыгораўны Сеген. Наводзяць парадак, прыносяць кветкі і абавязкова чытаюць малітву за непавінна забітых родных.
Паўліна Рыгораўна хоць і засталася без сям’і, знайшла сілы жыць далей. З мужам выхавалі восем дзяцей. Гадавалі і траіх дзяўчынак роднага брата мужа, які загінуў на вайне, а жонка памерла ад тыфу.
У 1962-м годзе Паўліна з мужам пераехалі з хутароў у Рамель, дзе пражылі да глыбокай старасці.
Вольга ГУСАК
Фота аўтара
